Szanowni Państwo,

W związku z pojawiającymi się (nie pierwszy raz) w przestrzeni publicznej nieprawdziwymi informacjami, pragnę przedstawić argumentację, która wyjaśni decyzje związane z tworzeniem środowiskowych narzędzi profilaktycznych – w tym telewizji tworzonej przez pacjentów przy wsparciu specjalistów. Wszystko to w kontekście unijnych oraz krajowych wytycznych i programów dotyczących zdrowia psychicznego. Chciałbym również pokazać, że krytyka ze strony następców wynika z braku znajomości obowiązujących przepisów, rekomendacji i standardów, które wspierają działania podejmowane w Centrum Zdrowia Psychicznego.

1. Podstawy prawne i wytyczne Unii Europejskiej

Europejski plan działań na rzecz Zdrowia Psychicznego (WHO Europa): Chociaż dokument ten jest wydany przez WHO dla regionu europejskiego, jest szeroko cytowany i stanowi podstawę dla polityk państw członkowskich UE. Plan na lata 2020–2030 kładzie nacisk na profilaktykę, przeciwdziałanie stygmatyzacji, deinstytucjonalizację oraz wdrażanie zintegrowanych, środowiskowych form opieki zdrowotnej.

Zalecenia Komisji Europejskiej w zakresie zdrowia psychicznego: Dokumenty takie jak Zielona Księga „Poprawa zdrowia psychicznego populacji: w kierunku strategii dla UE" (2005) oraz dalsze komunikaty i strategie (m.in. w ramach Joint Action on Mental Health and Well-being 2013–2016) podkreślają:

• Promowanie zdrowia psychicznego i profilaktyki, nie tylko leczenia.
• Redukcję stygmatyzacji osób z zaburzeniami psychicznymi poprzez działania edukacyjne i społeczne.
• Angażowanie pacjentów, użytkowników usług oraz społeczności lokalnych w kształtowanie i ocenę usług zdrowotnych, co zwiększa ich efektywność i akceptację.

Konkluzje Rady UE w sprawie zdrowia psychicznego i dobrostanu: Rada UE zachęca państwa członkowskie do rozwijania polityk wspierających promocję zdrowia psychicznego, profilaktykę zaburzeń, przeciwdziałanie stygmatyzacji oraz wdrażanie społecznych form wsparcia. Dokumenty te wskazują na potrzebę innowacyjnych rozwiązań, takich jak kampanie społeczne i integracja z innymi sektorami (media, edukacja, kultura).

2. Krajowe ramy prawne i programy narodowe

Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego (NPOZP) w Polsce (2017-2022 oraz 2023-2027): Program opiera się na zasadach zgodnych z polityką UE i WHO, dążąc do deinstytucjonalizacji psychiatrii, rozwijania opieki środowiskowej, profilaktyki oraz redukcji stygmatyzacji. Zakłada on:

• Tworzenie Centrów Zdrowia Psychicznego, które mają przejść od opieki stacjonarnej do środowiskowej.
• Inwestycje w profilaktykę, psychoedukację oraz wzmacnianie odporności psychicznej społeczności.
• Zaangażowanie pacjentów, rodzin i lokalnych społeczności we współtworzenie usług.

Pilotażowe projekty, takie jak ten realizowany przez Dolnośląski CZP, mają na celu testowanie innowacyjnych, opartych na lokalnych społecznościach rozwiązań, w tym telewizji profilaktycznej.

3. Zasady deinstytucjonalizacji i profilaktyki w psychiatrii

Deinstytucjonalizacja: Oznacza zmniejszenie liczby łóżek stacjonarnych i stopniowe zastępowanie ich usługami środowiskowymi, takimi jak ambulatoryjne, dzienne oddziały czy programy terapeutyczne w miejscu zamieszkania pacjenta.

Profilaktyka i promocja zdrowia psychicznego: Są kluczowymi elementami systemu zdrowia, mającymi na celu zapobieganie nawrotom, zmniejszanie liczby hospitalizacji oraz zwiększanie samowystarczalności pacjentów.

Działania terapeutyczne: Warsztaty dziennikarskie, kreatywnego pisania oraz tworzenie treści multimedialnych przez pacjentów pełnią rolę terapii zajęciowej, wsparcia psychospołecznego i integracji ze społeczeństwem. Pozwalają pacjentom poczuć się kompetentnymi i wartościowymi członkami społeczności, co jest istotnym elementem profilaktyki nawrotów zaburzeń.

4. Rola mediów i kampanii społecznych w destygmatyzacji

Znaczenie mediów: Dokumenty UE podkreślają, że kluczowe dla poprawy zdrowia psychicznego jest zmiana społecznego odbioru problemów psychicznych.

Inicjatywy medialne: Tworzenie materiałów przez osoby doświadczające kryzysu psychicznego, publikowanie treści online, organizowanie kampanii społecznych oraz tworzenie „białych miasteczek" promujących profilaktykę to bezpośrednie realizacje zaleceń dotyczących angażowania społeczeństwa i przeciwdziałania wykluczeniu.

Wytyczne UE: Europejski Ramowy Plan Działań na rzecz Zdrowia Psychicznego i Dobrostanu podkreśla konieczność wielosektorowych działań, w tym współpracy z mediami i ekspertami z różnych dziedzin, aby przekaz dotyczący zdrowia psychicznego był rzetelny i przystępny.

5. Odpowiedź na zarzuty nowego kierownictwa

• Zarzut niegospodarności: Jest bezpodstawny, gdyż działania wpisują się w założenia pilotażu CZP, a środki zostały przeznaczone na prewencję i profilaktykę, co jest zgodne z rekomendacjami krajowymi i unijnymi.
• Redukcja liczby łóżek stacjonarnych: Ograniczenie ich liczby przy jednoczesnej opiece nad populacją około 300 tys. osób świadczy o skuteczności strategii deinstytucjonalizacji i opieki środowiskowej.
• Telewizja i warsztaty: Nie są to „fanabery", lecz innowacyjne narzędzia profilaktyczne zgodne z politykami UE i WHO. Nowe kierownictwo kwestionuje sens działań rekomendowanych przez główne instytucje międzynarodowe i krajowe programy.
• Brak znajomości przepisów: Zarzuty wynikać mogą z ignorowania podstawowego celu pilotażu, jakim jest testowanie nowych form opieki środowiskowej i profilaktyki, co jest sprzeczne z dokumentami programowymi i standardami UE.

Podejmowane działania, takie jak tworzenie telewizji z udziałem pacjentów, organizowanie warsztatów, kampanii społecznych i działań edukacyjnych, realizują kluczowe założenia europejskich i krajowych strategii dotyczących zdrowia psychicznego. Są one zgodne z zasadami deinstytucjonalizacji, profilaktyki, destygmatyzacji, integracji społecznej oraz budowania lokalnych sieci wsparcia.

Inicjatywy te mają solidne oparcie w:

• Unijnych dokumentach strategicznych (Zielona Księga, Joint Action on Mental Health and Well-being, konkluzje Rady UE).
• Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego w Polsce oraz przepisach dotyczących pilotażu Centrów Zdrowia Psychicznego.
• Rekomendacjach WHO dotyczących opieki środowiskowej i profilaktyki.
• Europejskich standardach deinstytucjonalizacji i promocji zdrowia psychicznego.

Krytyka ze strony następców, którzy odrzucają takie działania, stoi w sprzeczności z duchem reformy psychiatrii w Polsce oraz z europejskimi standardami i międzynarodowymi wytycznymi. Te standardy zachęcają do tworzenia innowacyjnych narzędzi zwiększających dostępność pomocy, angażowania pacjentów i społeczności, a także sprzyjających destygmatyzacji i profilaktyce w dziedzinie zdrowia psychicznego.

Z poważaniem,
Michał Stachów